Stress: een verhaal van the good, the bad and the ugly
Sinds de introductie in de jaren veertig van de vorige eeuw, is het begrip ‘stress’ zo ingeburgerd geraakt dat iedereen intuïtief begrijpt wat het inhoudt. Toch zijn wetenschappers het nog steeds niet eens over een sluitende definitie. Volgens psychologen is stress de reactie op een bedreigende situatie. Of iets stressvol is hangt af van hoe iemand de situatie inschat (schadelijk/ bedreigend of niet?) en van de middelen waarover iemand beschikt om met de situatie om te gaan (coping*/ veerkracht).
Is stress negatief?
Stress wordt door het merendeel van de mensen gezien als iets negatiefs. We voelen en zien steeds meer de negatieve gevolgen van langdurige blootstelling aan chronische stress (the bad, het slechte). De geschiedenis en de wetenschap leert ons echter dat het stresssysteem van levensbelang is in bedreigende situaties en dat een beetje stress van belang en zelfs noodzakelijk is voor innovatie, vooruitgang en zelfontwikkeling (the good, het goede). Ons eeuwenoud overlevings-stresssysteem kreeg echter nog onvoldoende tijd om zich aan onze moderne industriële wereld aan te passen. Overleven is niet meer onze eerste prioriteit. Toch bezorgt onze hectische en razendsnel evoluerende maatschappij van ‘meer en beter’ ons continu stress en ligt ze daardoor mee aan de basis van ernstige gezondheidsproblemen zoals burn-out, depressie, chronisch vermoeidheidssyndroom, fibromyalgie, hart- en vaatziekten, verminderd immuunsysteem… (the ugly, het lelijke).
Als de dagelijkse stress gecombineerd wordt met stress door ziekte, financiële problemen, relatieproblemen… dan zijn er vaak enkel nog stressdagen.
Stress is een alarmsignaal
Duizenden jaren geleden leefden mensen in totaal andere, vaak levensbedreigende, omstandigheden (wilde dieren, slechte weersomstandigheden, hongersnood… ). In bedreigende situaties zorgt de alarmcentrale van ons stresssysteem (de amygdala, het emotionele middendeel van de hersenen) instinctmatig voor onmiddellijke actie met als enige doel overleven. Het is een automatische reflexreactie die we niet zelf onder controle hebben.
Van zodra er sprake is van enige stress zetten onze hersenen twee systemen in actie. Ons volledige lichaam is daardoor in een fractie van een seconde klaar voor een mogelijke overlevingsstrijd. Het systeem is zodanig afgesteld dat het liever een keer te veel dan een keer te weinig reageert:
- Het sympathisch zenuwstelsel maakt ons lichaam quasi onmiddellijk klaar voor actie (vechten, vluchten of verstijven) en produceert de hormonen adrenaline en noradrenaline (waardoor hartslag en bloedruk stijgen, spieren zich aanspannen…).
- Na enkele minuten treedt het tweede systeem in actie: de hypothalamushypofyse-bijnier-as. Die start de productie van cortisol, dat zorgt voor een boost aan energie om met de stressvolle situatie te kunnen omgaan (o.a. spieren kunnen langer gespannen blijven).
En daarna: rust
Een ingenieus zelfregulerend systeem zorgt ervoor dat cortisol ook een remmend effect heeft ter hoogte van de hypothalamus, waardoor de hormoonproductie daalt en er een herstelhormoon wordt aangemaakt. Daardoor kan ons lichaam terug tot rust komen. Als de stressmomenten elkaar snel opvolgen of er is gedurende een langere periode stress, dan krijg je chronische stress. Het herstelhormoon wordt niet meer aangemaakt en het lichaam komt niet meer tot rust, met allerlei klachten en mogelijke gezondheidsproblemen tot gevolg.
Vandaag de dag zijn we vooral gestrest door de druk die ons wordt opgelegd of die we onszelf opleggen door o.a. onvoldoende of slechte nachtrust (bv. door het blauwe licht van schermen), filestress, werkstress, overvolle sociale agenda en een hoop hobby’s. Dat alles maakt de werkweek zeer stresserend. Als de dagelijkse stress gecombineerd wordt met stress door ziekte, financiële problemen, relatieproblemen… dan zijn er enkel nog stressdagen en geen rustdagen meer. Uit onderzoek blijkt dat wie flink gestrest is, blijkbaar overal gevaar ziet, waardoor het stresssysteem als het ware continu ‘aan’ staat. Dat put ons lichaam uit en dan worden we ziek.
Stress bij HSP’s
Bij HSP’s komen er door de diepgaande prikkelverwerking meer externe en interne prikkels binnen in de hersenen, waardoor er meer moet verwerkt worden dan bij niet-HSP’s, wat zorgt voor extra druk. Bovendien zijn hoogsensitieve personen vaak perfectionistisch, waardoor ze ook zichzelf nog meer druk opleggen. Daardoor worden ze meer dan niet-HSP’s blootgesteld aan (chronische) stress en zijn ze gevoeliger aan stressgerelateerde aandoeningen.
Het is dus van groot belang dat een HSP voldoende rustmomenten inbouwt en de nodige coping-mechanismen (mechanismen om om te gaan met stress) ontwikkelt om het stressniveau in balans te houden. Het is een illusie te denken dat we stress kunnen elimineren uit ons leven, want het is immers een reflexmatige reactie. Hoe meer we vechten tegen stress, hoe meer ons stressbrein wordt geactiveerd.
Probeer om de stress mee te nemen als partner in een leerproces om er sterker en veerkrachtiger uit te komen. Zoek hulp indien nodig, uit zorg voor jezelf en om erger te voorkomen
Copingmechanismen
We geven je hier wat meer duiding over de twee mogelijke copingmechanismen (mechanismen om om te gaan met stress):
- probleemgerichte coping: de oorzaak van het probleem wordt aangepakt, bijvoorbeeld door een carrièreswitch als de oorzaak op het werk ligt. Dit is praktisch echter niet altijd mogelijk: soms heb je geen invloed op een gebeurtenis, bijvoorbeeld het overlijden van een dierbare.
- emotiegerichte coping: je leert omgaan met de negatieve emoties die bij mentale problemen komen kijken, door bijvoorbeeld:
- afleiding te zoeken door iets anders te doen (bv. wandelen, lezen…)
- stoom af te blazen om je te ontdoen van overweldigende emoties (bijvoorbeeld schreeuwen, vuisten ballen, tot tien tellen terwijl je diep in- en uitademt… )
- tijd te nemen voor jezelf (zelfzorg) (bijvoorbeeld regelmatig rustpauzes inlassen, de agenda niet te vol plannen, prioriteiten stellen waardoor er tijd vrijkomt voor jezelf… )
- steun zoeken in je omgeving, bij vrienden en familie.
Informatief | Claeys, A., De Cocon, jaargang 16, editie 91